Oostelijke Gele Kwikstaart Vlieland 2008

De CDNA heeft unaniem besloten dat de waarneming van een Oostelijke Gele Kwikstaart (Motacilla tschutschensis) uit 2008 weliswaar een oostelijk taxon betreft, maar dat deze vogel niet (op soortniveau) aanvaardbaar is.

De situatie rondom de veldherkenning, genetica en de taxonomie van de gele kwikstaarten sensu lato is uitermate complex en er bestaan diverse ‘oplossingen’. Ondanks die complexiteit is er consensus dat een combinatie van kleedkenmerken, geluid, en het liefst ook genetica (zie Drovetski et al 2018; Harris et al 2018) de determinatie van een oostelijk taxon kan bevestigen. De CDNA heeft als proef-casus de eerste waarneming van een mogelijke Oostelijke Gele Kwikstaart (Motacilla tschutschensis s.l.), op 13 oktober 2008 te Vlieland, beoordeeld op basis van foto’s en geluidsopnamen. De CDNA is unaniem van mening dat de waarneming een oostelijk taxon betrof (tschutschensis, plexa, macronyx of taivana), maar kon niet bepalen wélk taxon.

De CDNA volgt de soortenlijst van de Commissie Systematiek Nederlandse Avifauna (CSNA). Alaskakwikstaart (Motacilla tschutschensis tschutschensis) en Siberische Kwikstaart (M. t. plexa) worden op de WP-lijst van de CSNA vermeld als ondersoorten van één soort. Navraag leert dat de (nog niet in WP vastgestelde) taxa macronyx en taivana, net zoals bij de meeste westelijke taxa, als aparte soorten worden beschouwd. Omdat het taxon niet bepaald is, kan de waarneming van Vlieland daarom alleen aanvaard worden als een ‘oostelijke gele kwikstaart sensu lato' (M. tschutschensis | macronyx | taivana), dus als ‘verzamelgroep’. Deze waarneming is daarmee wel het eerste aanvaarde geval van een oostelijke vogel.

Er zijn in Nederland geen gevallen van door genetica bevestigde oostelijke gele kwikstaarten. Gezien de beperkte kennis over de veldherkenning van oostelijke taxa is het onwaarschijnlijk dat andere veldwaarnemingen wel op taxon-niveau aanvaard kunnen worden. Omdat de CDNA het vaststellen van de ‘groep’ oostelijke gele kwikstaarten belangrijk vindt, verwelkomen wij indieningen van eerdere waarnemingen. Net als bij enkele zeldzame westelijke taxa is een geluidsopname van de roep daarbij wel een vereiste.

Iberische Tjiftjaf in Groningen 2019 afgewezen

Sinds enkele jaren zien we een gestage groei van het aantal gevallen van Iberische Tjiftjaf. 2019 spande vooralsnog de kroon met tot op heden tien aanvaarde gevallen. Een veel bezochte vogel verbleef van 16 april tot 24 juni in het stadspark van Groningen. Het kwam waarschijnlijk voor de meeste bezoekers onverwacht dat de CDNA deze vogel niet heeft aanvaard.

Iberische Tjiftjaffen worden door de CDNA altijd kritisch bekeken, zeker gezien de aangetoonde aanwezigheid van een hybridezone (Clement & Helbig, 1998) en het voorkomen van mengzangers. In het geval van de Groningse vogel was het uiterlijk, voor zover te beoordelen, in orde voor Iberische Tjiftjaf. De zang bestond echter vaak uit slechts twee typen zangelementen, waar je voor een klassieke Iberische Tjiftjaf graag drie typen zou willen horen. Het dossier bevatte geen opname of beschrijving van de roep, en de CDNA is zelf op zoek gegaan. De roep blijkt opgenomen te zijn, en ook blijkt er een filmpje van de vogel te zijn waarop de vogel zingt en roept. Deze roep klinkt als een Tjiftjaf, en de vogel heeft ook , weliswaar haperend, gezongen als een Tjiftjaf. Aangezien roep bij zangvogels in principe aangeboren is, is dit een sterke aanwijzing dat in ieder geval één ouder van de vogel een Tjiftjaf was. De CDNA heeft daardoor unaniem besloten dat dit geval niet aanvaardbaar is als Iberische Tjiftjaf.

Betekent dit dat van elke Iberische Tjiftjaf ook de roep moet zijn gehoord, beschreven en/of opgenomen? Nee. Het betekent wel dat de CDNA kritischer is bij vogels die niet volgens het boekje zingen. Een opname of beschrijving van de juiste roep kan dan een doorslaggevende rol spelen.

Thijs Fijen, Vincent van der Spek & CDNA

Referenties

Drovetski, Sergei V., et al. "Multi-locus reassessment of a striking discord between mtDNA gene trees and taxonomy across two congeneric species complexes." Molecular phylogenetics and evolution 120 (2018): 43-52.

Harris, Rebecca B., et al. "Discordance between genomic divergence and phenotypic variation in a rapidly evolving avian genus (Motacilla)." Molecular phylogenetics and evolution 120 (2018): 183-195.

Peter Clement & A. J. Helbig, 1998. Taxonomy and identification of chiffchaffs in the Western Palearctic. British Birds 91, 361-376.