Dit verhaal kent zijn begin in juni 2010. Het laatste hoofdstuk van een lange Birdquest trip naar Mongolië, onder leiding van Mark van Beirs, betrof een schitterend oerbos genaamd Terelj, op ongeveer anderhalf uur rijden van Ulaanbataar. Doel hier was de BBC: de Black-billed Capercaillie Tetrao urofgalloides, of Rotsauerhaan als je de Nederlandse naam de voorkeur geeft. Mijn eerste tegenvaller met de soort was dat een recent ontdekte, makkelijke plek dankzij een door recente regen gestegen rivier niet te bereiken was. We moesten dus over gaan op plan B: midden in de nacht een heuvel op lopen om vanaf het eerste licht rond 1800 meter urenlang te zoeken, in de hoop een auerhoen tegen te komen. Naast het auerhoen is Taigagaai Perisoreus infaustus een grote uitdaging om te vinden, maar verder is het open bos weinig inspirerend qua vogel diversiteit, met Pallas’ Boszanger Phylloscopus proregulus en Blauwstaart Tarsiger cyanurus als algemeenste soorten.

Mark in action, Mongolië, juni 2010 (Max Berlijn)

8, 9 en 10 juni verstreken hoenloos en op 11 juni was onze laatste kans. Om 03.00 uur klommen we weer naar boven. We hadden tot ongeveer 11.00 uur de tijd voordat we onze reis terug naar Ulaanbataar in moesten zetten. Rond 10.00 uur liep ik even samen op met Mark en vroeg hem hoe hij omging met de naderende zware dip. Zijn antwoord was kort: “never give up” … omdat hij Vlaming is: “geef nooit op”. Dat is de slechtste optie, het helpt niet en je zal de soort dan zeker niet zien. Rond 10.45 uur liep ik, toch ietwat gedesillusioneerd, honderd meter achter de rest van de groep. De lezer raad al wat er gaat komen… Plots hoorde ik het geluid van opvliegende grote vogels en opgewonden kreten, maar ik zag niets. Snel rende ik naar de groep. Ja hoor, ze hadden zojuist twee auerhoenders opgestoten, waarvan een mannetje goed was te volgen in vlucht. We hadden nog tien minuten over voordat we moesten vertrekken en daarin lukte het uiteraard niet de vogels terug te vinden. Mark vertrouwde mij overigens toe dat dit hem na verstoring nog nooit was gelukt. Er zat dus niets anders op dan deze dip te accepteren. In het vliegtuig terug naar huis maakt ik in mijn hoofd al wel plannen om terug te gaan naar deze plek. Mogelijk kon ik me aansluiten bij een toekomstige groep vogelaars aan het eind van hun Mongolië trip?

BBC, poging twee
In januari 2013 maakte ik een korte reis naar Beijing voor het zien van Pallas’ Roodmus Carpodacus roseus onder leiding van de recent vanuit China terug naar Denemarken geëmigreerde Jesper Hornskov. Ik vroeg hem of hij een plek voor BBC in China kende. Zijn antwoord was nee, maar samen constateerden we dat de soort op basis van de verspreidingskaart net in de Chinese provincie Binnen-Mongolië moest voorkomen. Mijn volgende poging betrof die tijdens een reis in de Russiche Amur regio in mei/juni 2015, op zoek naar een ander hoen, het Spitsvleugelhoen Falcipennis falcipennis. Nadat we het Spitsvleugelhoen (met meer geluk dan wijsheid) hadden gevonden, besloten we enkele ochtenden aan de BBC te spenderen. In de winter is BBC namelijk redelijk bekende jachttrofee in deze regio. Via wat jagerscontacten kwamen we op een plek waar ze afgelopen winter geschoten waren. Het zoeken in de taiga bleek echter ongelooflijk vermoeiend, en afstanden afleggen op een moerassige ondergrond met springveren bleek onmogelijk. Na enkele uren ronddolen bleek ook deze poging weinig kans van slagen te hebben, temeer omdat lokale mensen ons tijdens onze zoektocht opeens wisten te melden dat de winterse jagers vaak dagen van huis zijn voordat ze in de buurt van BBC’s komen!

In het najaar van 2015 kwam ik via de Facebook site van Birding Beijing op het spoor van een betrouwbare plek in Binnen-Mongolië, nabij het plaatje Wuerqihan. Terry Townshend zag in oktober 2015 maar liefst zeven vogels in drie dagen (op één na allemaal vrouwtjes). Ik had nog nooit van deze plek gehoord, maar blijkbaar is deze bekend onder Chinese vogelaars en fotografen. Ik vroeg Terry direct hoe ik een trip op poten kon zetten. Hij raadde me aan contact te leggen met ene meneer Zang. Hij weet namelijk waar de goede soorten zitten en beschikt over een aantal (oude) vierwielaangedreven auto’s. Het probleem was dat dhr. Zang alleen Chinees sprak en Terry verder geen gegevens had, behalve die van een Chinees WhatsApp-systeem waar ik geen gebruik van kon maken als buitenlander. In januari 2016 had ik een reis gepland naar de provincie Yunnan voor een aantal specialiteiten, met Gould’s Shortwing als belangrijkste targetsoort. Menxiu Tong was mijn (perfecte) reisbegeleider. Ik vertelde mijn bevindingen over het zien van BBC in China en hij bleek volledig op de hoogte. Na drie zinnen van mijn kant toverde hij een schitterende foto van een mannetje BBC tevoorschijn! Hij vertelde dat hij het contact met dhr. Zang kon verzorgen en eind oktober wel een zoekactie in elkaar kon zetten. Zo gezegd zo gedaan.

BBC in Binnen-Mongolië
Op 28 oktober 2016 vertrok ik richting Beijing, alwaar Menxiu mij de volgende vroege ochtend opwachtte. Hierna reden we een uurtje door de stad naar een lokaal vliegveld om vervolgens een middagvlucht (ongeveer 2,5 uur) richting Hailear te nemen. Dit klinkt allemaal erg gemakkelijk, maar kort voor mijn vertrek leek er een kink in de kabel te komen. Een Wings-groep onder leiding van Paul Holt was vlak voor mijn vertrek vijf dagen wezen vogelen rond Wuerqihan. Hoewel ze een erg leuke lijst bij elkaar gevogeld hadden ontbrak er, ondanks uitvoerig zoeken, één soort …u raadt het al, de BBC! Hoe kon dit toch, vorig jaar waren ze totaal niet moeilijk??? Dit zou voor Wings dé soort van hun Chinese wintertrip moeten zijn (prijkend op de voorkant van hun brochure…). Ik ontving dit nieuws kort voor vertrek en dacht even aan het aflassen van de trip. Echter, Menxiu gaf, na wat overleg met dhr. Zang, aan dat met een totale focus op deze soort we een kans moesten maken. De ticket was betaald dus “F…. it”, we geven niet op!

De vlucht naar Hailear, China, 29 oktober 2016 (Max Berlijn).

Na het landen op Hailear was het ongeveer drie uur rijden naar Wuerqihan, waar ik net voor donker (vroeg al daar, rond 16.30) incheckte in een hotel. Het hotel had verwarming (geen zekerheidje in China) en dat was maar goed ook, want de temperatuur overdag was -5 graden en daalde ‘s nacht tot -18. Er lag al wat eerste sneeuw (vroeg dit jaar), maar het waaide niet al te hard en het was droog. Als onverwachte opsteker vertelde Menxiu die avond bij het eten dat een groep Chinese vogelaars (lees fotografen) twee dagen eerder sporen hadden gevonden van een BBC en een vogel kort hadden gezien! De plek waar dit feit zich had voltrokken was dan ook de eerste die wij de volgende vroege ochtend wilden bezoeken.

De volgende twee dagen laten zich als volgt samenvatten. We begonnen (pas) rond 07.00 uur, want eerder was het nog niet licht. We ontbeten bij een lokaal eethuisje in minder dan tien minuten, waarbij we (ongeveer zes Chinese fotografen, ikzelf, Menxiu en drie chauffeurs) ons, vanwege de kou, snel volstopten met (best lekkere) met vlees gevulde bakpao’s en wat eieren. Hierna reden we in drie jeeps het gebied in, waarbij ik alleen met Menxiu in een jeep zat, vanwege mijn speciale wens om puur op de BBC te focussen. De hele dag reden we rond over besneeuwde bospaden, en soms iets bredere besneeuwde wegen, door taiga en over en langs bevroren moeras. Onze chauffeur wist wat ik zocht en kende de soort en zijn sporen blijkbaar goed. Onze jeep was de langzaamste van de drie, maar omdat snelheid niet iets zou bereiken had ik hier geen problemen mee.

Wuerqihan Forest, China, november 2016 (Max Berlijn)

Ural Owl Strix uralensis, Wuerqihan Forest, China, 1 november 2016 (Max Berlijn) 

Wuerqihan Forest, China, november 2016 (Max Berlijn)

Op de eerste ochtend arriveerden we op de plek waar vlak voor mijn komst een mannetje was gezien. We scanden en reden de weg meerdere malen op en neer. Rond 11.00 uur zag ik op ongeveer een kilometer afstand een “groot zwart beest” de weg over steken. Het duurde helaas enkele ogenblikken voor bij mij het kwartje viel en ik Menxiu riep en wees op deze kandidaat. De vogel verdween in de wegberm met daaraan grenzend een stuk bos. Met het hart in mijn keel snelde we erheen (althans, het ging snel in mijn gedachte...). Aangekomen vonden we sporen in de sneeuw. Het was er echt één! Gezien de kleur moest het een man zijn geweest. We volgden de sporen maar….deze hielden op een gegeven moment op…en we zagen niets. We hebben het hier niet over een klein skulkend vogeltje, maar een “apparaat” zo groot als een kalkoen! Hoe kon dit? Wat hadden we anders moeten doen? Was wat ik gezien had telbaar? (Het feit dat ik mezelf die vraag stelde zegt al genoeg over de kwaliteit van de waarneming …) Al met al een deceptie, maar ik troostte me met de gedachte dat ik nog ruim twee-en-een-halve dag kon zoeken. Echter, naarmate de tijd wegtikte en we keer op keer dezelfde weggetjes inreden, werd ik steeds wanhopiger. In mijn hoofd probeerde ik de “film” van die eerste ochtend steeds terug te draaien, “had ik maar een scoop op de vogel gezet”, “had die vogel nu wit op de bovendelen?”… De tweede avond aten we samen met de Chinese fotografen. Het was gezellig, hoewel ik niets van de conversatie snapte. Eén van fotografen had een foto van de vogel die vlak voordat ik arriveerde was gezien. Pijnlijk, maar ook wel hoopvol.

Wuerqihan Forest, China, november 2016 (Max Berlijn)

Black-billed Capercaillie Tetrao urogalloides spoor in de sneeuw, Wuerqihan Forest, China, november 2016 (Max Berlijn)

De laatste ochtend brak aan; met nog meer haast dan op de eerdere ochtenden ontbeten we. We hadden het plan om met de langzame jeep iets eerder te vertrekken, zodat we als eerste auto op de weg zouden rijden waar ik de vogel eerder had zien oversteken en waar de foto genomen was. Helaas bleek dit niet haalbaar en werden we, vlak voordat we op “de plek” waren, ingehaald door de iets later vertrokken maar snellere jeeps! De jeeps hadden een portofoon aan boord waarmee ze onderling contact hielden. Er werd redelijk vaak gebruik van gemaakt, maar voor mij was het een pot “Chinees” nat wat er gezegd werd. Kort na de inhaalactie werd er weer iets over de portofoon gezegd en opgetogen draaide de voorin zittende Menxiu zich om “ze hebben een BBC”…”ze hebben een BBC”….waaaaat…? rijden…! Met de vingers gekruist arriveerden we een paar minuten later bij de stilstaande twee auto’s. “Waar, waar?!!” was mijn vraag vanuit het opengedraaide raampje. Toen viel mijn oog op een donkere vlek in een boompje vlak langs de weg. Kijker er op en … wow, een adulte man BBC zat enigszins ongerust om zich heen kijkend, maar leek niet van plan om uit de boom te vliegen. Er was een eind gekomen aan deze kwelling. Het gevoel wat ik kort na zo’n moment krijg is het op één na beste gevoel dat ik ken. Alles valt op z’n plek, de frustratie en slechte nachten zijn in een klap vergeten. Terug naar de vogel. Eerst bekeken we de vogel vanuit de auto, kort daarna stapten we voorzichtig uit. Camera’s bleven klikken. Even later liepen we open en bloot over de weg richting de vogel om ons uiteindelijk onder de vogel te installeren. Van de Chinese waarnemers begreep ik dat het zaak was de vogel na ons vertrek verder het bos in te jagen omdat hij veel te opvallend langs de weg zat en jagers de portofoons afluisteren! Na ongeveer 20 minuten de vogel letterlijk van alle kanten op korte afstand bekeken te hebben lukte het ons met claxonneren en boomschudden de vogel een stukje verder te laten vliegen het bos in en zo minder in het zicht van eventueel passerende jagers. Hier, hier en hier de linkjes naar drie stukjes film van deze actie.

Black-billed Capercaillie Tetrao urogalloides, Wuerqihan Forest, China, november 2016 (Max Berlijn)

Black-billed Capercaillie Tetrao urogalloides, Wuerqihan Forest, China, november 2016 (Max Berlijn)

Black-billed Capercaillie Tetrao urogalloides, Wuerqihan Forest, China, november 2016 (Max Berlijn)

Black-billed Capercaillie Tetrao urogalloides, Wuerqihan Forest, China, november 2016 (Max Berlijn)

Black-billed Capercaillie Tetrao urogalloides, Wuerqihan Forest, China, november 2016 (Max Berlijn)

Eind goed al goed en “Geef nooit op”
De rest van de dag konden we nu vrijuit vogelen en ons concentreren op andere soorten. Eerder hadden we al mooie een Oeraluil Strix uralensis gezien die ‘s avonds door het bos joeg. Na het zien van de BBC vonden we een groep van 50+ Pallas’ Roodmussen, een Witstuitbarmsijs Carduelis hornemanni exilipes in een groep Grote Barmsijzen C. flammea, vier Bosgorzen Emberiza rustica (late trekkers?) en een aantal interessante, mogelijk Siberische Boomklevers Sitta arctica. Ook wisten we nog twee Laplanduilen S. nebulosa te zien te krijgen, waarmee de totaallijst redelijk compleet was. Alleen Sperweruil Surnia ulula zou nog een logische toevoeging zijn geweest. Qua zoogdieren zagen we meerdere Siberian Roe Deer Capreolus pygargus, een Raccoon Dog Nyctereutes procyonoides, een Vos Vulpes vulpes en een schitterende voor de auto foeragerende Siberian Weasel Mustela siberica. Na al dit leuks vloog ik weer terug en was in totaal minder dan een week van huis, net tussen de Bergheggenmus Prunelle montanella en de Bruine lijster Turdus eunomus in :-). Ik heb nog wel wat Holarctische hoenders te gaan, waarvan Western Tragopan Tragopan melanocephalus (plek voor een laaglandvogelaar nagenoeg onbereikbaar) en Sclater’s Monal Laphophorus sclateri (nog geen makkelijke plek bekend) verreweg de moeilijkste zijn. Ik zal niet opgeven... met dank aan Mark van Beirs.

Max Berlijn

P.S. Wuerqihan is ook leuk voor een zomerbezoek, met veel noordelijke oost-Aziatische broedvogels, met in het bijzonder Band-bellied Crake Porzana paykullii, Gray’s Grasshopper Warbler Locustella fasciolata en Chinese Bush Warbler Bradypterus tacsanowskius.

Pallas's Rosefinch Carpodacus roseus, Wuerqihan Forest, China, november 2016 (Max Berlijn)

Pallas's Rosefinch Carpodacus roseus, Wuerqihan Forest, China, november 2016 (Max Berlijn)

Rustic Bunting Emberiza rustica, Wuerqihan Forest, China, november 2016 (Max Berlijn)